MUNGDAW NI HPE JAHTEN MAYU AI( MYEN NI )U Nu.
(Wunji juk) Thakin Nu gaw mungdaw hte n law ai amyu masha ni hpe n-gun jaw sharawt na malai, mungdaw ni hpe ngang grin hkra galaw na malai, mungdaw ni hpe jahten mayu ai ga, mungdaw ni hpe nkam tawn da ai ga ni hpe Paliman kata e mung, shinggan e mung tsun ai. Paliman e tsun ai ga hta lawu na ga langai mi hpe sakse madun na nga yang, 1957
ning March shata 7 ya shani (wunji juk) U Nu a mungga hta na ga langai mi gaw:
“Anhte hku nna ya Rakhaing mung hpe U Hla Tun Phyu ni hte nye a jinghku ni rai nga ai amat U Kyaw Min ni a hpung ni ra sharawng ai Rakhaing mung hpe mung daw hku nna anhte njaw na ngu ai lam gaw Rakhaing amyu ni hpe nju nna n re ngu ai hpe shawng nnan tsun shana mayu ai. Hpa majaw nga yang, ngai kaja wa teng teng tsun na nga yang , mung daw ngu ai gaw kaja ai baw n re. Mungdaw hpe shawng nnan anhte Mungdan Gawgap Rapdaw e Sam mungdaw, Jinghpaw mungdaw, Kayah mungdaw re ai mungdaw ni hpe jaw ai shaloi na nye a mungga hpe bai nhtang yu mu. Ndai zawn mungdaw ni hpe anhte jaw ra ai gaw anhte ra sharawng la nna jaw ai n re.”
Ning ngu Paliman e tsun ngut ai hpang 1958 ning April shata 8 ya shani Maw Lamyaing e galaw ai Mun mung zuphpawng hta Mun Ya Manya amyu sha ni hku nna (wunji juk) hpe shagrau sha-a ai hpalap lu poi e
mungga tsun ai shaloi mung, “Mun amyu sha ni gaw Mun mungdaw hpe ra sharawng ma ai. Mungdaw ngu ai kaja ai nre. Mungdaw ngu ai gaw nta shing du hte bung ai, shatgawk daram hte sha bung ai. Dai majaw Mun amyu sha ni hku nna mungdaw hpe hkum ra sharawng mu,” nga nna tsun ai.
Ndai zawn mungdaw ni hpe jahten mayu ai ga tsun ai Thakin Nu gaw ta tut hta hpa galaw a ta? nga yang, mungdaw ni myit hten wa hkra galaw ai. Mungdaw ni gaw galu kaba lam, sut masa lam, hpaji lam, hkamja lam, hkrun lam matut mahkai lam ni hta rawt jat wa na matu gumhpraw ra ai. Gumhpraw law law lu yang she bungli law law galaw lu nna mungdaw ni rawt jat na. Rai timung, (wunji juk) Thakin Nu gaw mungdaw ni bungli law law nlu galaw hkra madi shadaw gum hpraw kachyi mi sha jaw ai.
(Wunji juk) Thakin Nu a npu e aya dang tawn ai mungdaw ni hpe madi shadaw na matu buk ngu ai hpung mung lachyum n rawng ai buk sha re. Kaning rai lachyum n rawng a ni? nga yang, buk ngu ai gaw buk hpung masha myit su ni yawng bawng ban na ahkang lu nna tinang a ningmu hte kam ai lam hte tang madun nhtawm dawdan lu ai ahkang nga ra ai. Rai timung, Thakin Nu e dang tawn ai mungdaw ni hpe madi shadaw na matu buk hta hpung masha ni hku nna mungdaw ningbaw ni, wunji dap amu madu kaba ni lawm ai. Raitim, laning mi kalang mi (budjet) galaw ai shaloi shaga la nna, dai ning gumhpraw nde mi sha jan ai, ndai hpe kambum hte maren garan la mu nga nna tsun ai hpe sha na lu nhtawm, shanhte jaw ai gumhpraw hpe mungdaw ni gaw Sam 5, Jinghpaw 3, Kayin 2, Kayah1, kambum hku garan la nna wa ra ai. Mungdaw ni gaw madi shadaw gumhpraw nlaw ai lam, jat jaw yang mai ai lam tsun ai shaloi, hpa mung bai tsun ai lam nnga ai zim hte zam rai mat chye ai.
Ndai zawn byin ai gaw laning mi sha n re. Shanglawt lu ai shaning kaw nna Hp.S.P.L. ga garan mat ai aten du hkra 10 ning tup re. Buk kaw tsun nna hpa mung laklai ai lam nnga ai shaloi mungdaw ningbaw ni gaw (wunji juk) Thakin Nu kaw sa ma ai, hpyi lajin ma ai. Raitim hpa nshai ai. Mungdaw ni madi shadaw gumhpraw hpyi ai lam tsun na matu ndat da ai aten shagu, (wunji juk) ra ai hku shamyawk tsun chye ai upadi ninghkrin amying gun ai ni, sawn hpan ninghkrin amying gun ai ni hpe shaga da nna, ndai upadi, htawra upadi nga nna upadi amyu myu madun nhtawm pyek mi mung n lu ang ai lam; lam mi hku nga yang mungdaw ni mahtang mung madung hpe gumhpraw jaw ra hkra, sawn hpan hti hkum ni law law, wora sawn madun, lera sawn madun di nna mungdaw ningbaw ni baw sin hkra galaw nhtawm hta shabawn kau dat ai. “Nanhte mungdaw lu sai le, mungdaw ni jaw sai le. Nanhte tinang na tinang ahkun hkanse ni hta la nna galaw mu le. Nanhte hpe ahkun hkanse hta na matu jahpan ni galaw ya sai le, hpa majaw ta lahpan ja nna sa hpyi ai i? Wa mu, nanhte hpe jaw na nnga ai,” da. Ndai gaw (wunji Juk) Thakin Nu a mungdaw masha ni a ntsa e tsaw ra ai, matsan dum ai ngu ai ga a lachyum hpe dan dawng shangun ai ga rai nga ai.
Shanhte a sawn madun dan ai lai gaw masha jahpan hte lamu ga gaiwang hpe sawn nhtawm, “nanhte mungdaw ni gaw, ga shadawn, sen 50 sha lu ang ai. Mung madung hte mung daw yawng hte seng ai zinwa bungli, ginjaw bungli rai nga ai Paliman jarit, gumsan jarit, maigan hte matut mahkai jarit, mungdan makawp maga jarit, ni a matu mung daw ni kaw na sen 100 jaw ra ai. Dai hpe nanhte mungdaw ni kaw na hpamung n hpyi ai sha mung madung kaw nna tut e jaw ra nga ai.” nga nna sawn madun chye ai.
Mungdaw ni hku nna mu ai gaw, mung madung hte mungdaw ni yawng hte seng ai gumhpraw mung madung kaw nga nga ai. Maisak dut nna lu ai gumhpraw, mam n-gu dut nna lu ai gumhpraw, pangli akawk hkanse, hkarang akawk hkanse, amyat ahkun hkanse, re ai ni gaw mung madung hte mungdaw ni kambum hte maren sawn jaw marit. Dai zawn sawn jaw ai gumhpraw n law nna mung madung a kambum hta na shaw jaw ra ai gumhpraw she madi shadaw gumhpraw rai na re. Ya gaw dai hku nre ai sha jaw na hpa n nga hkra sawn madun ai ladat hte sawn madun ai lam gaw jaw ai ladat, jaw ai lam n rai nga ai.
Lahta e ka lai wa sai maisak dut ai kaw na lu ai gumhpraw ngu ai hta mung, mungdaw hpun shaw shapraw ai hpung kaw nna mai gan de dut kau dat ai maisak ni hta Jinghpaw mungdaw, Sam mungdaw, Kayin mungdaw ni kaw na law law lawm nga ai. Maigan de dut shapraw ai maisak ni hta Jinghpaw mungdaw na 60% lawm ai. Mam n-gu mung, mungdan naimam dut mari hpung kaw nna dut shapraw ai hta mungdaw kaw na mam n-gu mung lawm nga ai. Dai hta n-ga, ahkun hkanse hta maigan kaw nna shang wa ai hpaga rai ni hpe mari ai masha hkum shagu gaw ahkun hkanse bang ra ai. Hpa majaw nga yang, hpaga masha ni hku nna hpa ga rai ni hpe dut ai shaloi, sanghpaw daru du hkra na manu hta ahkun hkanse, shi a amyat, htaw jahpu, kuli jahpu yawng sawn bang nna dut kau dat ai rai nga ai. Dai majaw maigan kaw nna du ai hpaga rai ni hpe mari ai mungdaw masha hkum shagu gaw ahkun hkanse bang ra nga ai. Ya gaw laning mi hta mungdaw kata de shabra dat ai maigan hpaga rai ni a ntsa e sawn yu yang grau law nga ai. Amyat ahkun ngu ai hta mung Jinghpaw mungdaw gaw moi Ingalik lakhtak kaw nna ding yang bang ra nga ai.
Ndai ni, ndai ni a majaw mungdaw ni gaw kaman hkailai hpyi nga ai nrai. Hpyi ging hpyi ra nna hpyi ai rai nga ai.
Mungdaw ni a ahkun hkanse jahpan hpe yu dat ai shaloi madung hku nna (1) Hkauna ahkun (2) Lamuga ahkun (3) Nawng ahkun (4) Hka sharap ahkun (5) (Yit Myo) tsa chyaru ahkun(6) Namkawn ahkun ngu nna jahpan hkrak madun lu ai gaw ndai amyu 6 sha nga ai. Ngam ai ahkun ni gaw tsun nram ai kachyi kachyaw ni sha re. Ndai ahkun amyu 6 hpe langai hkrai di nna jep yu dat ai shaloi mung, ya na masa hte maren kam hpa ging ai ahkun langai mung nnga ai.
Mungdaw ni gaw law malawng bumga shara ni re majaw hkauna ahkun mung law law nmai lu ai. Mungdaw ni hta lamu ga gaw sawng, masha gaw nlaw rai nga ai majaw lamu ga manu n nga ai. Lamuga ahkun bang lu hkra lamuga hpe asung jashawn ai lam nlaw ai majaw lamuga ahkun mung myit mada shara nnga ai. Mungdaw ni gaw bumga shara re majaw ahkun bang lu hkra nga rawng ai nawng ni mung n nga ai. Dai majaw nawng ahkun mung tsun ram ai daram nnga ai. Mungdaw masha ni gaw matsan ai she law ai majaw hpun kran, tinang a hkali tinang krawk, kawa ni kran la nna tinang a wawn tinang galaw la nhtawm hka rap ai majaw hka sharap ahkun hta la lu hkra hka sharap shara mung tam nmu ai daram taw nga ai. Mungdaw ni, bum masha ni gaw tinang a shing ra htung lai hte maren tsa chyaru shadu ai lam tsa chyaru tawn da ai lam ni hpe htung
Ga shadawn, Jinghpaw mungdaw e ndai ahkun ni hpe tsam mari di nna hta dat ai shaloi sen 50 daram lu ai ngu gaw, hpaji lam langai hta sha jarit sen sumshi, malishi daram rai nga ai. Dai rai yang hkamja lam, hkrun lam matut mahkai lam, hkailu hkaisha lam, nam kawn gram lajang lam ni hpe gara hku galaw na. Ram ram ayak ahkak hkrum nga ai.
Ndai zawn mungdaw ni gaw galaw mayu ai hku nlu galaw nna ayak ahkak hkrum wa jang myit hten nhtawm mungdaw nra sharawng ai sha, mungdaw jahten mayu hkra Thakin Nu asuya gaw mungdaw ni hpe madi shadaw gumhpraw kachyi mi sha jaw ai rai nga ai.
Mungdaw ni hpe jaw ai madi shadaw gumhpraw ni hpe pawng kau dat ai shaloi, mung madung wunji dap langai mi a npu e nga ai dap kaji langai mi hta jai ai gumhpraw daram pyi nrai nga ai. Ga shadawn, 1957-58 ning budjet jahpan hpe yu ai shaloi mung madung kaw na pyada dap a yu maya aten na jai lang ai jarit gaw (1330,09000) sen 1330 jan rai nga ai. Arang gumhpraw gaw (293,70000) sen 293 jan re. Yu maya jai gumhpraw hte arang pawng dat yang (1623,79000) sen 1623 jan rai nga ai.
Mung madung hpaji dap a jai gumhpraw hpe bai yu dat yang mung, yu maya jai jarit gaw sen 1182 (1182,75000) hte arang gumhpraw sen 37 (37,00000) yawng pawng sen 1219 (1219,75000) rai nga ai. Dai shaning hta mungdaw asuya ni hpe madi shadaw ai gumhpraw gaw mungdaw yawng a matu sen 308 (308,00000) sha rai nga ai. Ndai kaw
Ndai zawn mungdaw ni hpe myit hten hkra galaw ai hta n-ga, (wunji juk) Thakin Nu gaw 1957 ning June shata 3 ya shani galaw ai wunji zuphpawng hta mung daw ningbaw ni mungdaw ni a sut gumhpraw hte seng ai ahkang aya hpe dawm kau nna mung madung de bai ap na matu tsun ai. Mungdaw ningbaw ni gaw kalang ta gara hku bai tsun na n chye ai majaw ahkying naw jaw rit ngu nna ahkying sha hpyi nhtawm pru wa ma ai. Hpang shani e mungdaw ningbaw ni mahkra gaw Sam mungdaw wunji a rung gawk e zuphpawng bawng ban nna, (wunji juk) a ga hpe bai htang na matu (wunji juk) hte hkau chyap dik ai Sam mungdaw wunji Sao Hkun Cho hpe (wunji juk) hpang de dat dat nna lawu na hte maren tsun shangun ma ai:
“Mungdaw ni gaw sut gumhpraw lam hta madung dat nna mungdaw kongsi ngu ai upadi galaw ai hte gumhpraw kam bum garan na ahkang jaw da ai kongsi hte dai gumhpraw hpe jai lang nhtawm mungdaw shawa a galu kaba lam, sut masa lam ngasat ngasa lam ni hpe galaw gun hpai na matu mungdaw asuya ngu nna hpaw da nga ai. Sut gumhpraw the seng ai ahkang aya hpe dawm kau dat ai hte rau kongsi mung tawn da n ra sai. Mungdaw asuya mung tawn da n ra sai. Dai kongsi hte asuya nnga ai hte rau mungdaw ni mung jahten kau chyalu rai na re. Mungdaw ni jahten jang gaw mungdaw shawa gaw hkam na hte, Ndai zawn byin jang gaw munghpawm mungdan hten run na lam sha nga ai. Dai majaw (wunji juk) gaw dai mungdaw ni a sut gumhpraw ahkang aya hpe dawm na matu maw mawn ai lam galaw yang kaja na re Anhte hku nna kam ai gaw mungdaw ni ngang grin yang she munghpawm mungdan galu kaba na. Mungdaw ni gaw ga jarit mayan hku n-hpan zawn rai nga ai. Nhpan ngang yang she sun mung shim ai. Dai majaw (wunji juk) gaw mungdaw ni a sut gumhpraw ahkang aya dawm na matu tsun ai ga hpe bai dawm la yang mai na re," ngu nna lajin shangun ga ai.
Dai shaloi (wunji juk) Thkin Nu gaw, “mai sa, laning mi gaw hkyam sa jaw na,“ nga nna laning mi gaw shawoi na hte maren galaw na ahkang jaw kau dat ai. (Wunji juk) a ga hte maren nga yang 1958-59 ning Budget kaw nna mungdaw ni a sut gumhpraw ahkang aya hpe dawm kau nna mung madung de ap na hku re. Ya gaw Hp.S.P.L. lahkawng brang rai mat nna (wunji juk) Thakin Nu gaw Paliman e (me) 8 hte sha dang tawn ai majaw shi hpe madi shadaw ai bum masha (me) nkau mi naw nga ai rai nna dai lam hpe npawt bai nhpang ai lam sha rai nga ai. Ndai gaw (wunji juk) Thakin Nu a mungdaw ni hpe jahten mayu ai masing ni rai nga ai.
