Democracy n htang ( Daw 2 )

Hpet sit Japan Prat

Lagaw dap hte gasat ai hta mungkan e kaja htum ngu nna mungkan mung dan ni e shakawn hkrum ai Ingalik dap ni gaw, zaibru jang e kagat shakyang tawn ai gumra hpe kaga lamu ga e shaman tawn ai gumra ni asum jaw ra ai zawn, 1941 ning hta hpet-sit Japan dap ni hte hkrum ai shaloi yu ntsawm hkra sum mat nna shata mali manga laman Myen mung hpe tat kau da nhtawm hprang mat ra ma ai. Dai zawn Ingalik dap ni hpe Myen mung kaw na gawt shapraw kau lu ai majaw mungkan e myi tu myi hkyeng hte yu mau nga ai Japan Nipon dap kaba ni hpe Jinghpaw Wunpawng mungdaw kata de du shang wa ai shaloi, shanhte a majan hta share shagan gumrawng ai kawng hpe daw kau ya lu ai gaw Jinghpaw Wunpawng (Ranger) dap ni hpe nhtang gasat na matu kaning nchye di mat ai. Jahtum e (Allies, Mahamate) dap ni, Myen mung rawt malan dap hte Jinghpaw Wunpawn (Ranger) dap ni a dam hpe n-hkam lu nna htingnut hprawng mat wa ai Japan hpyen dap ni gaw Kachin ngu ai hpe kade daram hkrit a ni? nga yang Myen ga hku chyahkrau hpe (Hkachin) nga ai nsen hpe na yang pyi hkrit ai kaw du mat ma ai da.
Sam mungdaw hku lai di nna Yudia mung de hprawng mat wa ai Japan hpyenla ni gaw mare du shagu “hka-chin nnga i?, hka-chin grai n kaja ai, hka-chin grai n kaja ai, hka-chin pung pung di jang Nipon master law law si sai” nga nna grai ahkyak shatai let san chye ma ai da. Hka-chin n nga ai ngu jang she myit amu sha dap jung nna yup ma ai. Nkau mi gaw Kachin hpe tsun ai nchye nna Japan hpyenla ni “Hka-chin nnga i? nga nna san jang, “nga ai, wo gaw” ngu nna hpun ntsa na chyahkrau tsip hpe madun dat ma ai. Dai shaloi Japan hpyenla ni gaw hpun ntsa de sanat shada nna gap na hkyen ai ni gaw hkyen, hprawng na hkyen ai ni gaw hkyen rai ma ai nga nna tsun shajang ma ai.
Lahkawng ning laman Japan hpyen dap ni gaw Myitkyina mare hte Manmaw mare ni hta dap ni ngang kang kang jungda ai hta lai nna Jinghpaw Wunpawng bum ga de nlung gwi ma ai. Kalang marang lung yang mung hpyenla law law mat nna shabai wa ma ai. Ndai gaw hpet-sit Japan prat e Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni hku nna hpet-sit ni hpe gumlang gasat ai lam hpe kadun sha mi hpaw tsun dan ai re.


Shanglawt ai prat hta nsam hkum gumlau ni hpe gasat ai hta Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni gara hku shakut shaja ai lam

Shanglawt lu ai hpang laning mi daram 1949 ning kaw nna munghpawm Myen mungdan hta asuya hpe laknak lang nna gumlau ai lam ni langai hpang langai n myit mada ai paw pru wa ai. Kunmyunit dawnghkawn ahkyeng, Kunmyunit dawnghkawn ahpraw, KNDO, MNDO, Mujahid nga nna rawt gumlau ai hpung ni law la ai majaw jahtum e nsam hkum ai gumlau ni ngu nna shingteng amying jaw ra ai kaw du hkra re. Dai aten hta munghpawm Myen mungdan a gam maka gaw jahpawt manap jau jau e nai lap ntsa e mara nga ai numri zawn, zai bru jang e hkrai shingtai sha tu nga nna ja la ai nbung laru dam hpe hkam sha nga ai hpun kaji zawn, hkrat hkyen hkrat hkyen, kadang hkyen kadang hkyen, rai nna makran hte kkrung byin lai wa sai Asuya e atsawm sha up hkang lu ai shara ngu na gaw Yang Gung mare daram sha ngam mat ai majaw Yang Gung asuya nga nna pyi shamying ai hkrum lai wa sai.
Ndai zawn jam jau hkrum nga ai aten hta "myit htum a jum ju" nga ai hte maren Jinghpaw Mungdaw Wunji Sama Duwa Sinwa Nawng hpe Makawp Maga Wunji Dap hpe jum shangun nna, Myitkyina, Manmaw, Myamyo mare ni hta dap jung nga ai Jinghpaw Wunpawng dap ni hpe nbungli hte htaw nhkrang la nna Yang Gung mare daju hpe makawp maga shangun ai sha n-ga, lamu ga man mali de hpyen man hpaw nna mung gumlau ni hpe gasat shangun ra ai. Shing rai asuya ahkang aya hte uphkang ai lam gawng ngwi gawng ngwi sha dam lada wa ai. Munghpawm hpyen dap hta Jinghpaw Wunpawng hpyen du hpyen ma law law wa, ngam ai mungchying kahpu kanau hpyen la ni hte lata gindun nna gumlau ni hpe gasat kau lu ai majaw munghpawm Myen mungdan a shanglawt gaw nsum mat ai sha ngang grin nga ai re. Munghpawm mungdan a matu kangka sadi dung let gasat lai wa sai hpyen dap hta mungdaw ni kaw na rai yang Jinghpaw Wunpawng dap,Hkang dap, Kayah dap, Gurkha dap ni gaw dan dawng htum rai nga ai. Dai lam hpe kadai mung n ning dang lu ai. Hpraw tu maisau pa hta tsi chyang hte ka da ai labau laika ni mat wa ti mung hpara tara hte kaja ai nat sagya ni hpe hkungga la ra ai munghpawm mungdan masha ni a myit salum hta mat lu na nrai. Ndai sadi dung ai Jinghpaw Wunpawng, Hkang, Kayah, Gurkha hpyen la ni a asai gaw munghpawm mungdan shara magup hta hkaw hkrat nna ashan gaw shara magup hta lup tawn nga ai. Asak hkrung nga yang sadi dung ai ni gaw katsan ga kaw nna mung sadi dung nga na hpe kam shut shara nnga ai.
Nlaw ai Jinghpaw Wunpawng munghpawm mungdan masha ni hku nna tinang hkum hpe shagrau nna tsun na malai, mungdan a chyawm tari rai nga ai (wunji juk) a mung shawa hpe shana shabra ai mungga hpe sakse madun yang grau htap htuk nga ai. 1949 ning kaw nna 1953 ning du hkra (wunji juk) a munghpawm masat nhtoi mungga ni, (Ah-za-ni) masat nhtoi mungga ni hta bai nhtang yu dat yang lawu na hte maren lawm na rai nga ai:
“Munghpawm mungdan n-gam de di hkrat na lahkawng pren sha ra ai aten hta mungdaw ni gaw sadi dung let nden marai hte da hpran madi shadaw da ai majaw lawt wa lu ai“ nga ai ga ni lawm nna, Jinghpaw mungdaw de du ai shaloi tsun ai mungga ni hte mung dan gumsan hte (wunji juk) wa Jinghpaw mungdaw masat nhtoi ni de shagun ai mungga ni hta “grau nna gaw, mung hpawm hpyen dap hta shang lawm nga ai Jinghpaw Wunpawng dap na Jinghpaw Wunpawng hpyen la ni gaw munghpawm mungdan hpe hkye hkrang la ai masha ni hku nna munghpawm mungdan mung shawa a malai chyeju dum nngai” nga nna ka shagun jaw ma ai. Ndai ga ni gaw teng man ai ga ni rai nga ai.
Ndai gaw munghpawm mungdan ngang grin na matu tawn da ai Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni a kang ka sadi dung ai lam hpe nchyan shaw madun dan ai daram sha rai nga ai.

Shanglawt lu na matu Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni
gara hku shang lawm wa ai lam.

Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni gaw moi shawng shawng kaw nna gara masha amyu e uphkang ai hpe mung n hkam sha yu ai, langai hte langai gyit hkang ahkum shingdang da ai lam n nga ai sha, shanglawt ai Dimokresi hta npawt nhpang gaw da nna n dut n dang wanglu wanglang nga pra hkrat wa ai masha amyu langai mi rai nga ai. Lam mi hku nga yang Dimokresi buga kaji law law gumhpawn da ai nga ginra tai lai wa sai. Dai zawn n dut n dang nga pra hkrat wa ai masha amyu langai gaw laknak n-gun n bung ai majaw Ingalik ni a npu de du mat wa ai rai nna kaning rai myit pyaw lu na a ni? Tut e shang lawt mayu ma ai. Shanglawt lu na matu tut e lam tam nga na sha re. Ingalik masha ni gaw uphkang ai lam hpe atsawm dang ai ni rai nna zai ladat hta kadai hte mung n bung hkra kung hpan ai amyu ni rai ma ai. Abawk hkalau ai lam hta grai dan di lu ai masha ni rai ma ai.. Kade wa mi zai ladat kaja nna abawk hkalau raitim Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni gaw lahta e tsun sai hte maren kaning nchyum re ai aten hta hkam sha timung, shanglawt lu na ahkyak hpa wang pru wa shaloi myit mang langai sha hte shanglawt la na matu dawdan ma ai.
Shawng nnan lang na Panglung zuphpawng, lahkawng lang na zup hpawng hte Panglung ga sadi laika, Maymyo (enquiry commission) san sagawn komishin hta jep hkam tawn ai lam ni gaw nmai mat ai sakse ni rai nga ai.
Myen mung madung hta mung masa hpung ni, mung masa ningbaw ni Ingalik lakhtak, Japan lakhtak hta law law paw pru yu sai raitim, n law ai amyu masha ni, bum ga masha ni a lam hpe myit lawm ai ni n nga ai daram taw nga ai kaw hpet-sit Japan hpe gumlan na matu hpaw nhtan dat Hp.S.P.L.hpung kaba gaw nlaw ai masha ni bum ga masha ni hpe mung hkan kahkyin la nna myit hkrum ai lam hpe lu la ma ai.
Hp.S.P.L.hpung ginjaw ningbaw Bojuk Aung San gaw, Hkang, Jinghpaw Wunpawng, Kayah, Kayin, Sam zawn re ai bum ga masha ni kaw sa nna myit hkrum lam hpe lu hkra galaw ai. Bojuk Aung San gaw kung let ai hpaji rawng wa langai mi rai nga ai hte maren, mungchying sha ni a myit hkrum mang rum ai lam gaw munghpawm Myen mung dan a matu ahkyak dik ai ngu nna mu mada ai majaw nlu n mai shakut shaja gaw gap wu ai. Bojuk Aung San gaw 1946 ning November shata hta Myitkyina de du nna Jinghpaw Wunpawng myit su ni hte Jinghpaw Wunpawng mung shawa hte hkrum nna Jinghpaw Wunpawng mung shawa a myit hkrum lam hpe lu la hkra galaw wu ai. Shi a awng dang ai lam hta laknak kaba ni gaw ndai hku rai nga ai:

1. Hpunau Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni e, anhte gaw kahpu kanau ni rai nga ga ai. Moi chyaloi e Tibet mung, Mongolia mung kaw nna yu hkrat wa ai shaloi, kanu langai kawa langai kaw na shangai wa ai kahpu kanau ni rai ga ai.Nanhte a hkum hkrang, nanhte a asai nsam hte anhte a hkum hkrang asai nsam ni mung ginhka nlu hkra bung la nga ai. Myen langai mi gaw Jinghpaw bunghkaw hkaw nna Jinghpaw zawn bu hpun dat ai shaloi Jinghpaw byin mat ai. Jinghpaw langai mi gaw Myen hku bu hpun nna Myen bunghkaw hkaw kau dat ai shaloi Myen tai mat ai, ginhka nlu ai. Tsun shaga nga ai ga ni shai shajang ai lam gaw uhpung langai hte langai hka nna nga pra ai na wa ai shaloi tinang hte ni ai ni tsun shaga ai hku hkan shaga mat wa ai majaw shai wa ai sha re. Ahkyak wa jang tinang a sai gaw sai re nga ai hte maren, dai ni shang lawt lu na grai ahkyak ai majaw anhte kahpu kanau majaw mi myit hkrum na ahkyak wa sai re.

2. Nanhte Jinghpaw Wunpawng ni hte anhte Myen ni a lapran e mung maden Ingalik ni sai ginhka da nna, Myen nkaja ai, Myen hte pawng yang nanhte nlaw ai masha ni hpe Myen ni dip na ra ai, gyit hkang ahkum shingdang na ra ai, Myen gaw grai myit magaw ai, nga ai ni mung shingdup ai lam sha re, kam ai baw nre. Lama Jinghpaw Wunpawng bum ga e bungli ang ai Myen du ni Jinghpaw Wunpawng masha ni hpe roi rip ai lam, dang sha ai lam ni nga yeng mung malap kau mu. Dai ni gaw moi na Myen ni, mung maden ni a mayam ni sha rai ma ai. Ya na Myen gaw Myen nnan, 1946 ning na Myen rai sai. Dai majaw shada kam ai myit hte jawm pawng ga. Nanhte nlaw ai masha ni hku nna law ai Myen ni nlaw ai Jinghpaw Wunpawng ni hpe dip na ra ai ngu nkam ai myit, ntsen ai myit nga ai hpe hkoi mat na matu, galu kaba ai amyu gaw kaji kadun ai masha amyu hpe dang sha nlu na hku n law ai masha ni a ahkaw ahkang ni hpe upadi galaw nna Paliman e masat shagrin da ya na. Ngai si mat wa tim upadi gaw nsi lu ai majaw hpa mung hkrit shara nnga ai.
3. Ya na zawn shanglawt nlu ai aten hta nanhte bum masha ni hte anhte gaw hpaji lam galu kaba lam, sut masa lam ni hta madang nachying gang la nga ai. Shanglawt lu wa ai shaloi ahkaw ahkang maren rap rap ra ra hkam sha lu na re. Myen lap mi lu yang Jinghpaw lap mi, Sam lap mi, Hkang lap mi lu na. Ahkaw ahkang maren rap ra ai hku lu na matu shanglawt lu ra ai.
4. Jinghpaw Wunpawng amyu masha ni hku nna shanglawt lu nna Ingalik ni wa mat jang Ingalik ni a shara hta Myen shang galai nhtawm Myen ni up sha na rai ai ngu ai ntsen ai myit rawng na re. Dai mung dai hku nbyin hkra galaw ya na. Nanhte Jinghpaw Wunpawng mung shawa e ra ai nanhte amyu hta na lata la nhtawm, tinang amyu hte tinang up hkang nna tinang a gam maka tinang hpajang lu ai ahkaw ahkang lu ra ai. Mungdaw ni masat ya na. Dai majaw nanhte hku nna nkam ntsen ai lam hkum nga mu. Kam kam sham sham hte anhte hte pawng nna shanglawt la ga.

Lahta na Bojuk Aung San a ga ni gaw Jinghpaw Wunpawng mung shawa a baw nu, myit masin salum hta hpri maina dawk bang ai zawn shang mat wa nna, Bojuk a ga ni gaw jet ai tsaw ra shawang myit hte tsun ai re majaw Jinghpaw Wunpawng mung shawa gaw Bojuk a ntsa e kam ai myit kam hpa ai myit ja wa ai. Shi a ga hpe hkap la nna Myen hte pawng nhtawm shanglawt ban dung hpe lu la na matu tsa lam tup daw dan let Bojuk hpe ga sadi jaw dat ma ai. Jinghpaw Wunpawng mung shawa hku nna Bojuk ntsa e kahpu ba majing zawn kam hpa kam sham let shanglawt ban dung de rawt sa ma ai. Bojuk hku nna mung Jinghpaw Wunpawng mung shawa a ntsa kade myit dik, kade kam ai ngu ai hpe Myitkyina, Manhkring mare e Jinghpaw amyu shayi ni hte Bojuk arau dem tawn ai (dat pung) sumla gaw sakse hkam nga ai. Awa dawng hkra mani na yak la ai Bojuk gaw grai ra sharawng ai arawn alai hte mani dan lai wa sai.
Bojuk gaw jaw da ai ga sadi ni hpe nhprai ai galaw ya kau da ai. Mungdaw ni hte nlaw ai masha amyu ni a ahkaw ahkang ni hpe upadi hte masat tawn da ya ai. Madu uphkang ai lam ni, awmdawm ahkang aya ni hpe masat tawn da ya ai. Rai ti mung, shanglawt garai nlu yang mung hpawm mungdan ting a matu nmyit mada ai numdaw numdan kaba byin pru wa ai. Dai gaw anhte a shang lawt kawa, amyu hte mungdan a ningbaw kaba ni hpe nhkru nshawp ai masha lachyawk mi e mayun maw mawn sat nna Bojuk hkrat sum mat ai. Dai ahkying hta mung madung na mung shawa yawn hkyen ai zawn Jinghpaw Wunpawng mung shawa mung myi prwi hkrat ai. Mung dan ting ri wan hkru ai zawn kraw wan hkru ai. Myit kahtet dukhka hkrum ai. Mung shawa law law hta shanglawt gaw lu sana kun?, Mung maden Ingalik ni a ahkang aya mahtang grin sana kun? nga nna myit ru shajang ma ai.
Rai ti mung, Hp.S.P.L.hpung ginjaw kaba a, du langai hkrat yang du langai bai lung, ngu ai lai masa hte maren laika sara Thakin Nu hpe Bojuk Aung San a shara hta Hp.S.P.L.hpung ginjaw ningbaw hte (wunji juk) lata shalun ma ai. Hp.S.P.L.hpung kaba a galaw gun hpai, daw dan ai lam ni gaw nshut na re ngu ai kam kaba hte Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni mung Bojuk ntsa e kam hpa kam sham ai made Thakin Nu ntsa e ap nawng nna Hp.S.P.L. a hpang e ding yang hkan nang ai. Bojuk Aung San mungdan de ga sadi jaw da ai, laning mi laman shanglawt jaw na, nga ai ga sadi hte maren 1948 ning January shata praw 4 ya shani shanglawt lu ai.
Shanglawt gaw lu sai, mung shawa a akyu galaw na Paliman Rapdaw 2 mung paw pru sai, amyu sha asuya hku nna mung madung asuya hte mungdaw asuya ni nga nna mung paw pru sai. Thakin Nu ningbaw ai Hp.S.P.L.asuya a lit gaw ngut mat sa ni?, garai nngut ai. Mungdan hpe simsa hkra awng dang ai hku uphkang ra nga ai. Galu kaba rawt jat wa hkra hpajang ra nga ai. Shanglawt garai nlu yang nga chyalu upadi dingsa ni, shanglawt a matu ka lajang tawn ai gaw da ai tara upadi ni gaw shanglawt lu ai hpang ta tut hkansa galaw ai shaloi mung shawa a matu htap htuk n htuk, akyu nga n nga, atsawm sha jep sagawn yu ra ai. Jep sagawn nna n htap htuk ai akyu nnga ai upadi ni hpe gram lajang nna akyu nga hkra galaw ra ai. Htap htuk nna akyu nga ai upadi ni hpe matut nna asung jashawn ra ai. Mungdaw langai hte langai, nlaw ai masha amyu langai hte langai, myit dik n dik, machyi ai lam nga nnga, tut e yu nna gram lajang ya ra ai aten shagu, gram lajang ya lu ra ai. Karum ra ai aten shagu karum ya ra ai. Hpa majaw nga yang ahkang aya hkum hkum tsup tsup lu ai amyu sha asuya byin wa sai majaw mung shawa yawng a akyu hpe tut e yu ra ai.
Rai ti mung, Hp.S.P.L. hpung kaba gaw n law ai masha amyu ni, mungdaw ni hpe akyu n jaw nna gram lajang na ra ai upadi ni hpe hpa n sawn ai tawn da ai. Nlaw ai amyu sha ni, bum masha ni hta machyi wa ai lam ni hpe hpa nnawn ya ai. Tsun shaga wa jang mung shan hte a n-gun grai kaba nga ai majaw kadai hpe mung hpa nnawn ai. Nlaw ai amyu sha ni, mung daw ni gaw myit ndik ai lam law htam nga timung, (wunji juk) hpe tsun yu nna hpa laklai ai lam nnga ai jahtum e munghpawm mungdan ngang grin na lam hpe shawng de tawn nhtawm kasu kabrawng ai lam n galaw ai sha zim nga ai.
Thakin Nu ningbaw ai Hp.S.P.L. hpung kaba gaw tinang Hp.S.P.L.hpung masha ni hta machyi ai lam pru wa ai shaloi, tsun shaga wa ai shaloi gaw, upadi langai mi hpe shi lang n-ga bai kahtap bai kahtap di nna Pali man zuphpawng hpawng shagu gram na hpa lit n li dum ma ai. Lam magup gaw Hp.S.P.L. hpung kata e bawng ban dawdan ngut chyalu ni hkrai re majaw wunji hpung hta rai rai, Paliman e rai rai tang ai shaloi, Hp.S.P.L. hpe madi shadaw nga ai n law ai amyu sha ni gaw wunji mi rai rai, amat mi rai rai myit hkrum lawm ra nga ai. Mungdaw ni, n law ai amyu sha ni a ahkyak lam ni hta hpa n sawn ai daram shanhte a ahkyak lam ni hta rai jang gaw kahprup katup rai nna alu chye, abawk chye, saw chye ma ai. Ndai zawn re manghkang shagu hta hpung a ningbaw galaw ai, asuya a (wunji juk) galaw ai wa lit nga htum rai nga ai.
Thakin Nu gaw ga shaga ai lam hta grai ram ai. Myiman grai chye shatsawm ai. Grai tsaw ra na zawn re ai wa re. Kaga wa na myit n dik ai lam ni hpe myiman sumsai hte shingma masawp ya, dang kang ahpuk ya di nna shazim kau ya lu ai atsam marai rawng la ai. Thakin Nu hte bungli galaw ai lam hta ahkying she htum mat nna manghkang ni a mabyin lam majing hpe nhtai kau lu rai tim shi ra ai hku byin hkra gaw hpa jang lu ai atsam nga nga ai.